„Dziedzictwo królewskiej Katedry – konserwacja zabytków piśmiennictwa ze zbiorów Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu”

W 2024 r., w ramach zadania dofinansowywanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pełnej konserwacji poddane zostaną trzy kodeksy pochodzące ze zbiorów Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej:
• Lekcjonarz (Lectionarium), XIV w. kodeks pergaminowy, sygn. Ms 21
• Passionale, XV-XVIII w. rękopis papierowy, sygn. Ms 235
• Liber horarum Canonicarum secundum veram rubricam siue notulum ecclesiae Cracoviensis”, Wenecja 14.08.1507 r., Kraków 29.01.1508 r. Oficyna Jana Hallera, starodruk, sygn. RARA III-2685

Wszystkie trzy księgi to bezcenne zabytki piśmiennictwa, przez wieki związane z historią wawelskiego wzgórza. Konserwacja powstrzyma degradację obiektów będących dziedzictwem Krakowskiej Kapituły Katedralnej. W grudniu 2024 r. zaplanowana została czasowa prezentacja zabytków na ekspozycji stałej w Muzeum Katedralnym na Wawelu.

Zadanie „Dziedzictwo Królewskiej Katedry – konserwacja zabytków piśmiennictwa ze zbiorów Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Koszt całkowity zadania: 120 000,- zł, w tym dotacja MKiDN: 90 000,- zł

W 2023 r., w ramach zadania dofinansowywanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pełnej konserwacji poddane zostały dwa manuskrypty oraz starodruk, pochodzące ze zbiorów Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej:

– Horae diurnae, Kraków, ok. 1410 r., sygn. AKKK, Ms 34

– Antyfonarz (Antiphonarium), XV/XVI w., sygn. AKKK, Ms 53

– Zołtharz Dawidow, przez Mistrza Walentego Wrobla, niekiedy kaznodzieję Poznańskiego, na rzecz polską wyłożony, Kraków 1567, drukarnia Mikołaja Szaffenberga, sygn. AKKK, RARA I-218

Wszystkie trzy księgi to bezcenne zabytki piśmiennictwa, przez wieki związane z historią wawelskiego wzgórza. Konserwacja powstrzyma degradację obiektów będących dziedzictwem Krakowskiej Kapituły Katedralnej.

W dniach 11-27 grudnia 2023 r. odbywa się bezpłatna czasowa  prezentacja zabytków na ekspozycji stałej w Muzeum Katedralnym na Wawelu.

Zadanie „Dziedzictwo Królewskiej Katedry – konserwacja zabytków piśmiennictwa ze zbiorów Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego. Koszt całkowity zadania: 116 800,00 zł, w tym dotacja MKiDN: 86 800,00 zł.

„Dziedzictwo królewskiej Katedry – konserwacja zabytków piśmiennictwa ze zbiorów Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu”

W 2022 r., w ramach zadania dofinansowywanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, pełnej konserwacji poddane zostały dwa manuskrypty oraz starodruk, pochodzące ze zbiorów Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej:

1. AKKK Ms 19, Liber evangeliorum fund. bp. Piotra Tomickiego, kodeks pergaminowy, 1534 r.

2. AKKK, Ms 148, Sermones et Legendae de sanctis, kodeks pergaminowy, XIV/XV w.

3. AKKK, RARA III-2793, Missale Romanum ex Decreto Sacrosancti Concilij Tridentini restitutum Pii V Pont[ifici] Max[imi] iussu editum, Wenecja 1578, staroduk/rękopis

Wszystkie trzy księgi to bezcenne zabytki piśmiennictwa, przez wieki związane z historią wawelskiego wzgórza. Konserwacja powstrzymała degradację obiektów będących dziedzictwem Krakowskiej Kapituły Katedralnej. Od 12 grudnia rozpocznie się czasowa prezentacja zabytków na ekspozycji stałej w Muzeum Katedralnym na Wawelu, na którą zapraszamy.

Zadanie „Dziedzictwo królewskiej Katedry – konserwacja zabytków piśmiennictwa ze zbiorów Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
Koszt całkowity zadania: 114 900,00 zł, w tym dotacja MKiDN: 81 900,00 zł. 

W 2021 r. w ramach dofinansowywanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Sportu projektu pn. „Dziedzictwo Katedry – konserwacja zabytków piśmiennictwa ze zbiorów Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu” pełnej konserwacji zostały poddane 2 manuskrypty oraz starodruk pochodzące ze zbiorów Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej:

– AKKK, Ms 54
Antiphonarium de Tempore to pochodzący z XV w. (może z początku XVI w.?) pergaminowy manuskrypt używany w przeszłości w katedrze na Wawelu. Pochodząca z początków XVI w. oprawa z ciemnobrązowej skóry naciągniętej na deski przetrwała do naszych czasów bez większych uszkodzeń. Na dobrze zachowanych tłoczonych zdobieniach do dziś możemy odczytać tytuł manuskryptu, datę (zapewne sporządzenia oprawy) oraz dopatrzeć się herbów ‒ w tym herbu Abdank, zapewne należący fundatora kodeksu. Według ustaleń ks. Ignacego Polkowskiego został spisany przez Jana z Samborza lub Sambora (Johannes Samborita). 

– AKKK, Ms 236
Graduale Macieja z Wiślicy to papierowy rękopis, który został spisany pod koniec XV lub na początku XVI w. Graduał zawiera łacińskie teksty o świętych pańskich oraz odnoszące się do Matki Bożej oraz świąt liturgicznych. Wśród licznego grona świętych możemy natrafić na modlitwy odnoszące się do postaci związanych z historią Polski – świętych biskupów i męczenników Wojciecha i Stanisława, do św. Jadwigi Śląskiej. Obok nich należy wymienić patrona Krakowa św. Floriana (jest nim również wspomniany już św. Stanisław BM), a także św. Jana Jałmużnika, którego kult na początku XVI w. propagowali bp Jan Konarski i Mikołaj Lanckoroński. Obok nich na kartach kodeksu znajdują się pieśni o świętych czeskich: Wicie, Ludmile.
W kodeksie przeważa język łaciński, jednak jedna ze składek, spisana inną ręką zawiera tekst w języku staropolskim. To zapisana w formie pieśni opowieść o Zwiastowaniu. Pod tym tekstem znajduje się nota proweniencyjna, niestety nie zachowana w całości. Dowiadujemy się z niej że kodeks został spisany sumptem Macieja z Wiślicy, wikariusza krakowskiego kościoła Wszystkich Świętych (nieistniejącego już).
Rękopis zdobią jedno- i dwubarwne inicjały. Do ich wykonania użyto farb: czerwonej i niebieskiej. Kolorem czerwonym zapisano też ważniejsze frazy ułatwiając tym samym korzystanie z księgi.

– AKKK, RARA I -1691
Le tableau de la croix représenté dans les ceremonies de la S(ain)te messe ensemble le tresor de la devotion aux soufrances de N(ost)re S. I. C. le tout enrichi de belles figures, Paris, 1651, chez François Mazot, ruë S. Denis, III edycja z 1653 r.
Starodruk wydany został w Paryżu w 1653 r. przez François’a Mazota w wersji dwujęzycznej (łacina, j. francuski). Jest to trzecia edycja dziełka z 1651 r. Egzemplarz niewielkiej książki (13 x 18 cm) znajdujący się w Archiwum Kapitulnym jest niekompletny, posiada 40 kart (między innymi brak karty tytułowej), w formacie quatro. Każda ze stron ozdobiona jest dużymi miedziorytami, których autorami są francuscy graficy Jean Collin, Jacob Guillaume de Gheyn III [?], I. Durant. Część pierwsza składa się z Litanii do Wszystkich Świętych z przedstawieniami na jednej stronie kolejnych etapów Mszy św., zestawionych z odpowiadającymi im epizodami z Męki Pańskiej, a na sąsiedniej postaciami świętych z wezwaniami z litanii oraz elementami fauny i flory, którym towarzyszą sceny o treści mistycznej lub historycznej. Kolejna część zawiera psalmy pokutne z Księgi Psalmów w bordiurach ze scenami historycznymi i biblijnymi oraz modlitwy w bordiurach ze scenami z życia Chrystusa i z Dziejów Apostolskich.

W dniach 13-27 grudnia 2021 r. wymienione wyżej obiekty można było bezpłatnie zobaczyć w Muzeum Katedralnym na Wawelu.

Zadanie „Dziedzictwo Katedry – konserwacja zabytków piśmiennictwa ze zbiorów Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu” dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego. Koszt całkowity zadania: 90 000,00 zł, w tym dotacja MKDNiS: 57 000,00 zł.

W 2020 r. w ramach dofinansowywanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego projektu pn. „Konserwacja zabytków piśmiennictwa ze zbiorów Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu” pełnej konserwacji zostały poddane 3 manuskrypty pochodzące ze zbiorów Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej:

Sermones dominicales (AKKK, sygn. Ms 160) to papierowy rękopis spisany przez jednego pisarza na początku XV w. – według ustaleń ks. Ignacego Polkowskiego w 1401 r. Liczy 235 kart. Przed konserwacją miał oprawę z tektury oklejonej kartą z inkunabułu, którą zdemontowano i zabezpieczono podczas konserwacji, a w jej miejsce wykonano oprawę skórzaną. W manuskrypcie znajdują się kazania na kolejne niedziele roku poczynając od pierwszej niedzieli Adwentu (Dominica prima adventus), a kończąc na Dominica XXV post festum Trinitiatis. Z zapiski umieszczonej na jednej z kart manuskryptu dowiadujemy się, że spisał go w 1401 r. pisarz o imieniu Jan. Z tej samej notki możemy wyczytać, że Jan umieścił w tym rękopisie kazania autorstwa osoby określonej w następujący sposób: Wylhelmi Camellary Parisyensis. Możliwe, że autorstwo kazań można przypisać żyjącemu w XIII w. biskupowi paryskiemu Guillaume de Paris (znany również jako: Guilielmus Alvernus, Guillaume d’Auvergne, William of Paris). Zapiska nie objaśnia nam natomiast dla kogo i gdzie ten kodeks został spisany. Możemy tyko domniemywać, że skoro zasilił zasób Biblioteki Kapitulnej (obecnie Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej) był przygotowany dla duchowieństwa związanego z katedrą na Wawelu. Zawarte w nim kazania musiały być przecież znane krakowskim kanonikom katedralnym. Możliwe również, że kaznodzieje katedralni niejednokrotnie czerpali inspirację z zawartych w tym rękopisie tekstów. Na fotografiach poniżej przykładowe karty z Ms 160 – stan przed konserwacją (po lewej stronie) i po konserwacji (po prawej stronie).

Opera S. Hieronimi (AKKK, sygn. Ms 185) to pochodzący z XV w. papierowy manuskrypt. Liczy 433 karty. Kodeks został spisany przez jednego pisarza. Oprawę wykonano ze skóry ozdobionej tłoczeniami. Zawiera odpisy dzieł św. Hieronima ze Strydonu, doktora Kościoła (ur. między 331 a 347 r.; zm. 419 lub 420), mianowicie: De viris illustribus seu scriptoribus ecclesiasticis oraz 179 listów pisanych przez św. Hieronima. Pierwsze z dzieł powstało w 392 r. w Betlejem. Jest to zbiór zapisek odnoszących się do 135 autorów chrześcijańskich, poczynając od św. Piotra. De viris illustribus jest uważane za najważniejszą z prac historycznych, które wyszły spod pióra św. Hieronima. Natomiast znajdujące się w kodeksie listy były kierowane do najróżniejszych osób i grup społecznych. Mają bardzo różnorodną tematykę (św. Hieronim pochyla się w nich m.in. nad kwestiami naukowymi i teologicznymi) stanowią odzwierciedlenie poglądów i nauczania tego doktora Kościoła. Wiele z nich ma charakter nawołujący. Po wynalezieniu druku dzieła św. Hieronima były wielokrotnie publikowane. Rękopis o sygnaturze Ms 185 najpewniej był użytkowany przez duchownych związanych z katedrą na Wawelu. Trudno wyrokować, czy początkowo stanowił własność któregoś z duchownych, czy może należał od początku do biblioteki kapitulnej, ponieważ według dotychczasowych ustaleń nie zachowały się noty proweniencyjne i znaki własnościowe.

Liber Visitationum ac Revisionum Ecclesiarum Capellarum, Monasteriorum Diaecesis Cracoviensis, in qua continentur Inventaria, Reformationes aliaque Documenta Ab anno 1454 die 7 Februarij, ad annum Domini 1795 dies mensis Junij (AKKK, A.Vis. 68). To jednostka archiwalna, w skład której wchodzą dokumenty odnoszące się do kościołów, kaplic i klasztorów z terenu diecezji krakowskiej. Są to przede wszystkim wizytacje i rewizje, czasem również inwentarze sprzętów należących do danego kościoła czy kaplicy. Sporządzane od XVI do końca XVIII w. odpisy i oryginalne dokumenty o pokrewnej tematyce na początku XIX w. zdecydowano się zszyć i oprawić (półskórek, tektura oklejona brązowym papierem; na grzbiecie tytuł dodany już w XX w. przez ks. Kazimierza Figlewicza). W ten sposób powstała księga, która nosi dziś sygnaturę A.Vis.68. Zawarte w niej dokumenty są kopalnią wiedzy na temat dziejów świątyń z terenu diecezji krakowskiej. Część z nich to oryginalne dokumenty, inne zaś są odpisami. Najstarszy z nich to odpis dokumentu z 1454 r., dotyczącego fundacji i uposażenia wikariuszy z katedry na Wawelu, najmłodszy zaś pochodzi z końca XVIII w. Jest to odpis relacji z rewizji kościoła w Sączowie przeprowadzonej w 1795 r. Spisywano je po łacinie i w języku polskim. Część z nich odnosi się bezpośrednio do katedry na Wawelu (znajdujących się w niej kaplic i ołtarzy), inne do kościołów i klasztorów z terenu diecezji krakowskiej. Niestety ze względu na stan zachowania (część kart zbutwiała) udostępnianie jej badaczom niosło ryzyko uszkodzenia tego rękopisu. Stąd też decyzja o konserwacji. Ponadto tworzące ją dokumenty mają różny format (część z nich musiała zostać złożona aby dopasować je do wymiarów księgi), a część z nich jest opatrzona pieczęciami suchymi i opłatkowymi należącymi do polskich władców oraz dostojników kościelnych. Wśród tych pierwszych należy wymienić Annę Jagiellonkę której pieczęć znajduje się na dokumencie dotyczącym kaplicy Zygmuntowskiej, wśród tych drugich są pieczęcie prymasa Polski Michała Jerzego Poniatowskiego oraz sufragana krakowskiego biskupa Franciszka Potkańskiego. W trakcie konserwacji księgę rozszyto, rozprostowano złożone dokumenty i zabezpieczono pieczęci. Odtąd będzie przechowywana w formie luźnych kart i poszytów.

Konserwacja została dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych

W 2019 r. w ramach dofinansowywanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego projektu Wspieranie działań muzealnych, pn. „Konserwacja zabytków piśmiennictwa ze zbiorów Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Waweluˮ pełnej konserwacji zostały poddane następujące obiekty, przechowywane w zbiorach Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej:

Ordinarium Olomucense-Cracoviense, kodeks pergaminowy, kon. XIII w. (sygn. AKKK, Ms 51) – to niewielkich rozmiarów kodeks rękopiśmienny, który najprawdopodobniej powstał w Ołomuńcu, skąd trafił do Krakowa. To księga liturgiczna, którą posługiwał się kantor, kształtując Służbę Bożą w katedrze – w tym przypadku w katedrze na Wawelu. Treść rękopisu dotyczy sprawowania Liturgii Godzin w trakcie roku liturgicznego ‒ rozpoczynając od pierwszych nieszporów pierwszej niedzieli Adwentu. Ponadto zawiera opis celebracji procesji, uroczystych obrzędów i sprawowania mszy świętych oraz przepisy dotyczące sprawowania niektórych z nich.

Księga chrztów i księga małżeństw – katedra na Wawelu, rękopis, kon. XVI–XVII w. (sygn. AKKK, KM 1598–1699) – to najstarsza z zachowanych ksiąg metrykalnych katedry na Wawelu. Pierwsze wpisy pochodzą z 1598 r., ostatnie zaś z 1699 r. Przez całe stulecie odnotowywano w niej informacje o sakramentach udzielanych w katedrze na Wawelu. W tym czasie wzgórze wawelskie było miejscem, gdzie mieszkało wiele osób związanych z dworem królewskim i katedrą krakowską. Wśród nich szczególne miejsce zajmowali artyści i rzemieślnicy wykonujący różne prace na rzecz króla i Kościoła. Mieszkali i tworzyli na Wawelu ‒ część z nich właśnie tutaj zawierała małżeństwa, chrzciła dzieci, umierała.

Biblia, Lat. cum postillis Nicolai de Lyra et expositionibus Guillelmi Britonis in omnes prologos s. Hieronymi et additionibus Pauli Burgensis replicisque Matthiae Doering. Nicolaus de Lyra, Contra perfidiam Iudaeorum, cum additionibus Francisci Moneliensis. Ed. Paulus a Mercatello. Venezia [Io. Herbort] Io. de Colonia, Nic. Jenson et sociis, 31 VII 1481, inkunabuł (sygn. AKKK, Inc. 170) – to druk części Biblii, wydanej w Wenecji w formacie folio, w języku łacińskim, a zawierającej księgi Starego Testamentu zaczynające się od Proroka Izajasza, a kończące na księdze Machabeuszy. Zostały one opatrzone postyllą, czyli komentarzem Mikołaja z Liry [Nicolaus de Lyra], żyjącego w 1 poł. XIV w. franciszkanina i słynnego egzegety oraz wykładowcy na paryskiej Sorbonie. Do Biblii dołączono też dzieło Mikołaja z Liry „Contra perfidiam Judaeorum” oraz dwie zachowane pergaminowe karty z rękopisu średniowiecznego. Do Biblii dołaczono inkunabułowe wydanie dzieła Mikołaja z Liry Contra perfidiam Judaeorum. Egzemplarz Biblii z Archiwum Kapitulnego posiada zachowaną, oryginalną oprawę z czasu jej wydania, wykonaną z białej skóry z tłoczeniem ślepym i metalowe klamry. Ten egzemplarz Biblii o widocznych śladach użytkowania przynajmniej od XVI w. jest stale własnością katedry krakowskiej, o czym świadczy nota proweniencyjna z tego czasu na pierwszej karcie księgi, a zły stan zachowania dowodzi, że inkunabuł był często użytkowany.

De Sanctis Apostolis Hymnis 2 Exultet orbis gaudiis, Aeterna Christi munera a 4 Vocibus H. R[óżycki]; gł. CATB, rękopis (sygn. AKKK, Kk.I. 368) – to rękopis muzyczny. Wśród zawartych w nim utworów są takie, które skomponował Jacek Różycki ‒ kompozytor kapelmistrz królewski w Warszawie (tworzył dla Jana Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Jana III Sobieskiego i Augusta II Mocnego) i uczeń Bartłomieja Pękiela, wieloletniego kapelmistrza katedry na Wawelu. Warto podkreślić, że zbiór utworów autorstwa Jacka Różyckiego znajdujący się w Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej stanowi współcześnie jeden z najobszerniejszych zachowanych do dziś.

W 2018 r. w ramach dofinansowywanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego projektu pełnej konserwacji zostały poddane następujące obiekty z Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej:

– Antyfonarz (Antiphonarium) – AKKK, Ms 50 – koniec XV w. ‒ kodeks pergaminowy

Bogato iluminowany antyfonarz został spisany około 1500 r. przez wikariusza katedralnego ks. Piotra Postawę z Proszowic, który dwukrotnie podpisał się na kartach kodeksu. Manuskrypt ufundował jeden z kanoników. Antyfonarz przez wiele lat był użytkowany w katedrze krakowskiej, później zaś trafił do Archiwum Kapitulnego na Wawelu (obecnie: Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej).

– Mszał: „Officium Mariae Virginis Pii V Pont. Max. Jussu editum”, Antwerpia 1609 – AKKK, RARA I-1145 – starodruk

Starodruk Officium Mariae Virginis Pii V Pont. Max. Jussu editum został wydany w Antwerpii w 1609 r., w oficynie Christopha Plantina, kierowanej przez Jana I Moretusa. Jest to druga edycja książki wydana w wersji ekskluzywnej, bogato dekorowana małymi inicjałowymi drzeworytami i licznymi miedziorytami, za których autorów uważa się flamandzkich sztycharzy Theodoora Galle i Karela de Mallery. Grafiki zawarte w Officium należą do najwyższej klasy miedziorytów, niektóre z nich prezentują sceny o niespotykanej ikonografii.
Officium B. M. Virginis to część mszału, która była odmawiana przez kolegium kapłańskie Mansjonarzy w katedrze krakowskiej w kaplicy pw. Narodzenia Najśw. Panny Marii, zwanej Mariacką. Edycja z 1609 r. jest w Polsce unikatem. Według dotychczasowych ustaleń jedyny egzemplarz dzieła znajduje się w Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej. W wawelskim egzemplarzu jest zachowanych 61 miedziorytów. Jest to dodatkowo zespół sztychów o szczególnym znaczeniu dla sztuki polskiej, ponieważ dostarczył wzory graficzne dla licznych malowideł i dzieł snycerskich w Polsce.

– Rękopisy muzyczne:
Jacek Różycki, Omni die dic Mariae H. R[óżycki], Illustre Sydus coelitus, Antra deserti Teneris – AKKK, Kk.I.371 – II poł. XVII w. – rękopis
Jacek Różycki, Motetti: Salve decus humani generi, O Maria stella Maris… – AKKK, Kk.I.377 – II poł. XVII w. – rękopis

W Archiwum Kapitulnym na Wawelu przechowywane jest kilkanaście utworów autorstwa Jacka Różyckiego (Hyacinthus Różycki, inicjały: H.R.), które były wykonywane w katedrze krakowskiej przez śpiewaków z tutejszej kapeli katedralnej. Jest to jeden z najobszerniejszych zachowanych zbiorów utworów autorstwa tego kompozytora. Wśród nich znajdują się hymny o tematyce religijnej na sopran, alt, tenor i bas a capella, o następujących tytułach: Omni die dic Mariae, Salve decus humani generi, O Maria stella Maris….
Jacek Różycki (ur. ok. 1635, zm. 1703-1704) był kompozytorem kapelmistrzem królewskim w Warszawie na dworze czterech kolejnych polskich królów: Jana Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Jana III Sobieskiego i Augusta II Mocnego). Był uczniem Bartłomieja Pękiela, który przez wiele lat stał na czele kapeli katedry wawelskiej.

W 2017 r. w ramach finansowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego programów z zakresu dziedzictwa kulturowego, zrealizowaliśmy zadanie pt. „Konserwacja unikatowych ksiąg i rękopisów ze zbiorów Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Waweluˮ. Tegoroczny projekt był kontynuacją projektów zrealizowanych w ramach programów MKiDN w latach 2011–2016. Pełnej konserwacji poddano cztery obiekty pochodzące ze zbiorów Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej:
– dwie średniowieczne pergaminowe księgi rękopiśmienne (Ms 45, Ms 143)
– jeden starodruk (postinkunabuł) (RARA – III 2657)
– jeden rękopis muzyczny (Kk.I.14)
Wszystkie zakonserwowane w tym roku archiwalia to bezcenne zabytki piśmiennictwa. Ich znaczenie podkreśla związek z katedrą krakowską – wszystkie były świadkami liturgii i uroczystości odbywających się w tej świątyni.
Konserwacja pozwoliła na powstrzymanie degradacji obiektów, umożliwi ich digitalizację oraz czasową prezentację na ekspozycji w Muzeum Katedralnym na Wawelu. Poszczególne obiekty będą wymiennie wystawione w w/w Muzeum przez cały grudzień 2017 r.

Homiliarz: „Homiliae et Lectionesˮ – AKKK, Ms 143 – koniec XI w. – kodeks pergaminowy

To najstarszy z zakonserwowanych w tym roku rękopisów. Od ponad 900 lat jest nieprzerwanie związany z katedrą wawelską. Został wymieniony w pierwszym spisie kodeksów rękopiśmiennych Kapituły krakowskiej z 1110 r. (spośród ponad 50 znajdujących się wtedy w skarbcu katedralnym do dziś zachowało się zaledwie kilka manuskryptów ujętych w tym inwentarzu). Ms 143 jest klasycznym homiliarzem. Zawiera 56 „lekcji” (homilii), m.in. św. Augustyna, Hieronima, Leona I, Grzegorza Wielkiego, Orygenesa, Bedy Czcigodnego. Homilie uzupełniają trzy zestawy czytań (lectiones) na Oficjum Bożego Narodzenia, Epifanii i Triduum Sacrum. Na ostatnich kartach zapisana została notacja muzyczna typowa dla kręgu opactwa w Sankt Gallen (to jeden z najstarszych przykładów takiej notacji w polskich zbiorach). Został spisany jedną ręką, minuskułą romańską. Zawiera dwie sceny figuralne: Prorok Jeremiasz płaczący nad Jerozolimą (k. 197v) i Zwiastowanie (k. 23v), z przedstawieniami Archanioła Gabriela i Marii.

Graduał: „Graduale de tempore et de sanctis” – AKKK, Ms 45 – I ćw. XV w. (przed 1423 r.) – kodeks pergaminowy

Ms 45 to największy z rękopisów zakonserwowanych w ramach tegorocznego projektu. Od początku był użytkowany w katedrze krakowskiej, o czym świadczą uzupełnienia i korekty, a także zamieszczone w nim teksty dotyczące jej patronów. Księga zawiera nuty do pieśni wykonywanych podczas mszy w katedrze przez cały rok. Kodeks został spisany przez jednego kopistę teksturą gotycką. Notacja muzyczna gotycka sporządzona została na czterolinii. Zdobiona jest inicjałami kaligraficznymi lawowanymi zielenią, żółcienią i czerwienią z motywami liści i groteskowymi głowami mężczyzn. Miniatury wykonał Mistrz Biblii Hutterów.

Brewiarz: „Liber horarum Canonicarum secundum vera rubricam siue notulum ecclesiae Cracoviensis”, Wenecja (?)1507, Kraków 1508; druk „Officium immaculatae conceptionis virginis Mariae”, Kraków 1509 – AKKK, RARA III- 2657 – postinkunabuł

Równie cenny jest najstarszy zachowany druk powstały w krakowskiej oficynie Jana Hallera, pochodzący z 1508 r. postinkunabuł, „Liber horarum Canonicarum…”, w 2017 r. został poddany konserwacji w ramach niniejszego projektu. Podobnie jak wcześniejsze kodeksy rękopiśmienne, ta księga także była użytkowana podczas liturgii w katedrze wawelskiej. Brewiarz został wydrukowany w krakowskiej oficynie Jana Hallera, na zamówienie bp. Jana Konarskiego. Przygotowano go w celu wyeliminowania błędów w oznaczaniu godzin kanonicznych w używanych dotąd brewiarzach, co wyjaśnia wydrukowany na początku list pasterski bp. Jana Konarskiego, zarazem nakazujący zakup księgi. Należy do druków, które zapoczątkowały odnowę liturgiczną diecezji krakowskiej. Brewiarz w formacie folio składa się z 2 części, różniących się od siebie wielkością czcionki, co świadczy o ich prawdopodobnym wydaniu w różnych drukarniach. Pierwsza część, zawierająca dominiki i księgi Starego Testamentu, kończy się krótszym kolofonem z datą druku 14 sierpnia 1507 r. Część druga, obejmująca psalmy, hymny i modlitwy do poszczególnych świętych, kończy się kolofonem z miejscem i datą wydania dzieła w Krakowie, w oficynie Jana Hallera 29 stycznia 1508 r. Do użytkowanego w katedrze egzemplarza z Archiwum Kapitulnego na Wawelu, dołączono unikatowy druk „Officium immaculatae conceptionis virginis Mariae”, wydany w Krakowie w oficynie Jana Hallera w 1509 r. Był on zamieszczany tylko w niektórych wydaniach Liber horarum, jako wczesny świadek historii dogmatu o niepokalanym poczęciu Najświętszej Marii Panny oraz wyraz osobistego nabożeństwa bp. Konarskiego, który święto Niepokalanego Poczęcia wprowadził w całej diecezji na synodzie w 1510 r. W postinkunabule wawelskim, wzorem inkunabułów, obok układu i czcionki naśladującej rękopis, niektóre karty wzbogacono iluminowanymi inicjałami oraz floraturą na marginesach.

Zapis nutowy: Grzegorz Gerwazy Gorczycki, „Regina caeli laetare…..” – AKKK, Kk.I.14 – rękopis 1694-1698 r.

Obok średniowiecznych kodeksów rękopiśmiennych, bogatej biblioteki starodruków, w Archiwum Kapitulnym na Wawelu znajduje się wspaniała kolekcja muzykaliów. To rękopiśmienne i drukowane zapisy nutowe, także wykorzystywane przez wieki podczas liturgii w katedrze. W tym zbiorze osobne, zupełnie wyjątkowe miejsce zajmują archiwalia związane z kapelmistrzami katedry wawelskiej. Wśród nich był najwybitniejszy twórca muzyki polskiego baroku Grzegorz Gerwazy Gorzczycki (ok. 1665-1734). Kompozytor, wikariusz katedry na Wawelu, penitencjarz (spowiednik) katedralny, od 10 stycznia 1698 r. kapelmistrz katedry z tytułem „Magister capellae musices Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis”. Funkcję tę pełnił aż do śmierci. Utwory skomponowane właśnie przez G.G. Gorczyckiego były przedmiotem tegorocznego projektu. Rękopis muzyczny zachowany w dwóch poszytach to zapis nutowy utworów G. G. Gorczyckiego. Zawiera kompozycje: Regina caeli laetare, Dignare me laudare te, Tota pulchra es Maria, Alleluia Prophetae sancti, Laetare Jerusalem. Służył kapeli do wykonywania śpiewów liturgicznych w krakowskiej katedrze.

Konserwację przeprowadziła Ewa Pietrzak

W 2016 r. w ramach dofinansowywanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego projektu Dziedzictwo Kulturowe 2016 – wspieranie zadań muzealnych, pt. „Konserwacja unikatowych ksiąg i rękopisów z Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej” pełnej konserwacji zostały poddane 3 pergaminowe kodeksy rękopiśmienne znajdujące się w zbiorach Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej. Są to: Mszał, łac. Missale (AKKK, Ms 7), Rytuał, łac. Rituale sacramentorum (AKKK, Ms 25) i Pasjonał, łac. Passionale, Lamentationes (AKKK, Ms 59). Wszystkie służyły do sprawowania liturgii w Katedrze Wawelskiej jeszcze w średniowieczu. Gdy zastąpiono je nowymi księgami liturgicznymi, trafiły do Archiwum Kapitulnego, gdzie są przechowywane po dzień dzisiejszy. Każdy z 3 zakonserwowanych w tym roku rękopisów przez około 500-600 był i nadal pozostaje związany z jednym miejscem użytkowania i przechowywania – Katedrą i Archiwum.

Missale (Mszał) – AKKK, Ms 7 – 3 ćwierć XV w. – rękopis pergaminowy
Mszał oznaczony sygnaturą Ms 7 to najobszerniejszy z rękopisów poddanych konserwacji w 2016 r. Został spisany po łacinie. Ma 372 karty pergaminowe o wymiarach 37,5 x 27,5 cm. Pochodzi z 3 ćwierci XV w., był uzupełniany w XVI w. Powstał w kręgu Mistrza Mszału wawelskiego Ms 2. Ufundował go jeden z kanoników z przeznaczeniem dla Katedry na Wawelu. Został spisany teksturą gotycką w 2 kolumnach i ozdobiony kilkudziesięcioma barwnymi, złoconymi miniaturami oraz inicjałami. Na miniaturach znajdują się wyobrażenia Chrystusa, Marii, świętych pańskich oraz sceny z Pisma Świętego. Kodeks ma skórzaną oprawę.

Rituale sacramentorum – AKKK, Ms 25 – XV w. – rękopis pergaminowy
Jest to najmniejsza z zakonserwowanych w tym roku ksiąg. Rękopis został spisany po łacinie, na 55 kartach pergaminowych. Pochodzi z XV w. Zawiera formuły błogosławieństw używanych w czasie liturgii, np. błogosławieństwo wody, obrzęd ostatniego namaszczenia, ceremonię chrztu. Na oprawie znajdowała się karta z inkunabułu (XV-wiecznego druku) która podczas konserwacji została zabezpieczona. Wykonano nową oprawę ze skóry.

Passionale, Lamentationes – AKKK, Ms 59 – 4 dziesięciolecie XV w. – rękopis pergaminowy
To trzeci z pergaminowych rękopisów poddany konserwacji w 2016 r. Podobnie jak dwa poprzednie został spisany po łacinie. Jest podobnych rozmiarów jak Mszał (Ms 7) ale znacznie cieńszy – ma 67 kart. Pochodzi z czwartego dziesięciolecia XV w. Zawiera teksty z zapisem nutowym, które były śpiewane podczas Wielkiego Tygodnia. Były to pasje według 4 ewangelistów, lamentacje proroka Jeremiasza i początki lekcji ewangelii. Kodeks jest ozdobiony 2 barwnymi miniaturami, wyobrażającymi Ukrzyżowanego Chrystusa i proroka Jeremiasza oraz barwnymi inicjałami. Na oprawie znajdowała się karta pergaminową z zapisem nutowym (pochodząca prawdopodobnie z XV-wiecznego antyfonarza), która podczas konserwacji została zabezpieczona. Wykonano nową oprawę ze skóry.

Konserwację przeprowadziła Ewa Pietrzak

W ciągu 2015 roku pełnej konserwacji poddano dwa kodeksy rękopiśmienne i jeden inkunabuł ze zbiorów Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu. Średniowieczne kodeksy pergaminowe to unikatowe księgi liturgiczne: XI-wieczny benedykcjonał i XV-wieczny mszał. Inkunabuł powstał w 1478 roku.

„Benedictionale” (AKKK, Ms 23), XI w. – Rękopis pergaminowy
To jedyna tego typu księga w Polsce, liczący sobie ponad 900 lat pomnik kultury. Jedna z kilku zachowanych do naszych czasów ksiąg wymienionych w pierwszym spisie kodeksów rękopiśmiennych kapituły krakowskiej z roku 1110. To kodeks pergaminowy, wykonany prawdopodobnie w środowisku ratyzbońskim. Kompletny, zawiera 199 kart. Oprawny w dębowe deski obleczone irchą (oprawa zachowana, z epoki). Starannie zapisany czarnym atramentem, minuskułą romańską, ręką jednego autora. Do tytułów i inicjałów użyto koloru czerwonego. W inicjałach motywy roślinne i zwierzęce. Uporządkowany zgodnie z biegiem roku liturgicznego, począwszy od Bożego Narodzenia. Jego zawartość i przeznaczenie wyjaśnia tytuł: „Księga błogosławieństw udzielonych przez biskupa nad ludem w ciągu roku”. To księga liturgiczna, zawierająca zbiór formuł uroczystego, biskupiego błogosławieństwa udzielanego podczas mszy, zawierająca błogosławieństwa („benedykcje”) osób oraz poświęcenia rzeczy i miejsc służących człowiekowi.

Missale” (AKKK, Ms 10), XV w. – Rękopis pergaminowy
W kolekcji dziesięciu średniowiecznych mszałów rękopiśmiennych zachowanych w Archiwum i Bibliotece Krakowskiej Kapituły Katedralnej zajmuje miejsce ostatnie. Nie wyróżnia się, jak iluminowane mszały powstałe w latach 1400-1450. Dużo od nich skromniejszy w formie. Niekompletny, liczy sobie 107 kart (od karty 49 do 156). Pergaminowy i oprawny w pergamin. Egzemplarz który był przedmiotem projektu pochodzi z XV w., spisany tuż przed początkiem epoki druku. To ostatni spośród mszałów rękopiśmiennych katedry wawelskiej. Kolejnymi są już inkunabuły. Jego stan zachowania i rodzaj zniszczeń („zaczytany”) wskazywały, że prawdopodobnie przez dziesięciolecia był używany do sprawowania liturgii w katedrze wawelskiej. Właśnie ze względu na stan zachowania, dotychczas praktycznie nieudostępniany, nigdy nie został poddany dokładniejszym badaniom.

Rainerius Giordani z Pizy, „Pantheologia, sive Summa universae theologia”, Bazylea, wyd. Iacobus Florentinus, 1476 rok
(AKKK, Inc. 103) – Inkunabuł
To pierwsza edycja słynnego kompendium, które zostało ułożone alfabetycznie, jako słownik ważnych pojęć teologicznych. Napisany przez dominikanina Raineriusa Giordani z Pizy (zm. 1351 r.) ok. 1331 roku, pod wpływem dzieł Tomasza z Akwinu. Dzieło stało się bardzo popularne w XV wieku. Jest jedną z najdłuższych w historii książek spisanych w średniowieczu. Egzemplarz „Pantheologi” znajdujący się w zbiorach Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej został wydany przez Jakuba Florentinusa w Bazylei, w 1476 roku. Czerwone i niebieskie, ręczne inicjały, stanowią o unikatowości i niepowtarzalności księgi. Zachowana oprawa z epoki – brązowa skóra, ślepo tłoczona. Wewnątrz, wszyte w okładzinę księgi, dwa wcześniejsze dokumenty pergaminowe. Jeden dotyczy instalacji Tomasza Strzępińskiego na kanonię gnieźnieńską po śmierci Adama Świnki (zm. 1433 r.). Drugi dokument, zachowany we fragmencie, z czasów schizmy bazylejskiej (1431-1449), został wystawiony przez notariusza Alberta z Gniezna, przed rokiem 1449. Obydwa odzyskane dokumenty zostały wyjęte z okładziny i poddane osobnym zabiegom konserwatorskim. Zostały one włączone do zbioru dokumentów pergaminowych Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej.

W 2014 roku, w ramach projektu przeprowadzona została konserwacja dwóch kodeksów rękopiśmiennych i jednego inkunabułu ze zbiorów przechowywanych w Archiwum i Bibliotece Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu. Dwa XIV i XV-wieczne kodeksy pergaminowe to cenne, kunsztownie zdobione ceremoniarze biskupie – pontyfikały (historycznie związane z postaciami pierwszy – królowej Jadwigi i króla Władysława Jagiełły, drugi – Kardynała Zbigniewa Oleśnickiego i Króla Kazimierza Jagiellończyka). Inkunabuł, jeden z najbardziej reprezentatywnych obiektów dla całego zbioru starych druków przechowywanych w archiwum katedralnym, powstał w 1478 roku. Wszystkie trzy księgi są od początku nieprzerwanie związane z historią wawelskiego wzgórza.

Pontyfikał „Ceremoniale et Pontificale Episcoporum” (sygn. Ms 11) XIV w.
Pierwsza z nich to kodeks pergaminowy, oprawny w czerwoną skórę i deski, pisany przez jednego kopistę. Pochodzi z końca XIV w. Posiada dziewięć ozdobnych inicjałów oraz kilkaset mniejszych, bardzo kunsztownych, wykonanych dwoma kolorami – niebieskim i czerwonym. To arcydzieło średniowiecznego iluminatorstwa. Księga zawiera modlitwy, przepisy czynności ceremonii i obrzędów odprawianych przez biskupa miejsca. Układ poszczególnych ceremonii i treść modlitw właściwy dla epoki średniowiecza. Był używany w katedrze wawelskiej prawdopodobnie do połowy XV w. To prawdopodobnie według tej księgi dokonano w katedrze wawelskiej ceremonii koronacji Królowej Jadwigi oraz króla Władysława Jagiełły.

Pontyfikał „Pontificale Episcopi Sbignei” (sygn. Ms 12) XV w. [oprawa XVI w.]
Drugi z zakonserwowanych obiektów, „Pontyfikał biskupa Oleśnickiego”, to kodeks pergaminowy z XV w. Oprawa późniejsza, XVI-wieczna, z herbami biskupa Tomickiego. Pisany i miniaturowany niezwykle kunsztownie w Polsce, dla biskupa Zbigniewa Oleśnickiego (datowany między 1424-1434), krótko przed koronacją Kazimierza Jagiellończyka w 1447 r. Niewątpliwie był używany podczas tej ceremonii, o czym może świadczyć dodany na końcu tekst królewskiej przysięgi. Zawiera 70 miniaturowanych inicjałów, w każdym postać biskupa, prawdopodobnie portretowana, z herbem Dębno (Oleśnickich). Układ ceremoniału liturgicznego różny od tego we wcześniejszym pontyfikale (Ms 11). Pod koniec księgi dodane karty i pismo różnych pisarzy. Spośród nich najważniejszy jest zapisany tam pełny tekst przysięgi koronacyjnej Kazimierza Jagiellończyka w katedrze wawelskiej („Ego Kazimirus Dei gratia rex Polonie Magnus dux lithwanie et…”.).

Henricus de Segusio „Summa super titulis Decretalium” (sygn. Inc. 236) Strasburg 1478
Archiwum Kapitulne na Wawelu wyróżnia nie tylko znakomity zbiór rękopisów, ale także bogata biblioteka inkunabułów, starodruków i druków. Gromadzony od XV w. zbiór inkunabułów biblioteki kapitulnej na Wawelu liczy obecnie 300 pozycji. Jedna z tych ksiąg została wybrana do tegorocznego projektu.
To dzieło słynnego dekretalisty, kardynała Henryka z Suzy (1200-1271), zwanego Hostiensis. Był on wykładowcą prawa w Bolonii i Paryżu. To główne jego dzieło, określane jako summa aurea, napisana w 1253 r. Jest to wykład obowiązującego wówczas prawa, będącego syntezą prawa kanonicznego i prawa cywilnego rzymskiego. W tekście egzemplarza glossy sporządzone ręką Jana Stanki w 1488 r. (zm. przed 9 X 1493, doktor medycyny i botaniki, lekarz królewski, kanonik krakowski). To jeden z tych inkunabułów, które od XV w. znajdują się w bibliotece kapitulnej na Wawelu

W grudniu 2013 r. Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej zakończyło realizację kolejnego projektu współfinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Konserwacji poddano 22 obiekty rękopiśmienne, należące do najstarszych polskich archiwaliów: 2 kopiariusze i 20 dokumentów pergaminowych z lat 1307-1649. Wszystkie wybrane do projektu obiekty są wytworem polskiej kancelarii królewskiej lub biskupiej, od początku trwale związane z historią Katedry oraz Wzgórza Wawelskiego. Zrealizowane w ramach tegorocznego przedsięwzięcia zadania z zakresu konserwacji archiwaliów, to trzeci już etap procesu zabezpieczania i udostępniania najcenniejszych zbiorów kościoła krakowskiego. W sumie, w ciągu trzech lat, konserwacji poddano 100 najstarszych i najcenniejszych obiektów.

Dwadzieścia dokumentów należy do zbioru 1200 najcenniejszych pergaminowych dyplomów rękopiśmiennych przechowywanych w Archiwum Kapitulnym. Całość datowana jest na okres miedzy 1166 r. a 1850 r. Dwa kopiariusze są ściśle powiązane ze zbiorem dokumentów pergaminowych. To zebrane w jednej księdze średniowieczne kopie różnych dokumentów – papieskich, królewskich, biskupich, dotyczące przywilejów i statusu prawnego krakowskiej kapituły katedralnej oraz kościoła na Wawelu. Kopiariusze sporządzano w celu ochrony oryginałów i polepszenia znajomości posiadanego zasobu, w określonym porządku rzeczowym, np. według majątków. Powstawały w celu zabezpieczenia treści dokumentów, ale i ze względu na wygodę korzystania z nich. Były także istotnym czynnikiem prawnie zabezpieczającym gospodarcze interesy Kościoła i Władcy. Kopiariusze, przechowywane w krakowskim archiwum kapitulnym, należą do tych pomników historiografii Polski, które zawierają niezwykle cenne dokumenty dla osób badających dzieje polityczne, społeczne i kulturalne naszego kraju. Pierwszy z nich, obejmujący dokumenty z lat 1228 – 1548, składa się ze 151 kart pergaminowych. Został spisany przed rokiem 1548, z inicjatywy biskupa Samuela Maciejowskiego, wielkiego kanclerza koronnego oraz prałatów i kanoników kapituły krakowskiej. Zawiera kopie 170 dokumentów, zredagowanych i wpisanych eleganckim, szlachetnym pismem, z ozdobnymi pierwszymi literami, zarówno regestu, jak i samego dokumentu. W dolnej części księgi, zarówno w okładzinie, jak i we wszystkich kartach pergaminu u dołu znajduje się otwór, przez który przeciągnięty był sznur jedwabny, czerwony, a nim przymocowana pieczęć króla Zygmunta Augusta. O związkach inicjatorów i faktycznych wykonawców kopiariusza z królem Polski świadczy odniesienie zapisane w dokumencie otwierającym księgę. Władca oświadcza, że ze strony S .Maciejowskiego, bpa krakowskiego i kanclerza koronnego, tudzież prałatów i kanoników krakowskich, ma sobie przedłożone następujące przywileje, z prośbą o zatwierdzenie takowych. Na końcu księgi jest zatwierdzający dokument Zygmunta Augusta z roku 1548, opatrzony własnoręcznym podpisem króla. Drugi z kodeksów to rękopis papierowy, pisany w ciągu XVI, XVII i XVIII stuleciu, obejmuje kopie 470 dokumentów z lat 1228 – 1636, 1672. Księga prawdopodobnie została sporządzona przez krakowskiego duchownego, wywodzącego się z grona kapituły i pełniła zapewne rolę pomocy kancelaryjno-prawno-archiwalnej, zarówno na dworze biskupim, jak i królewskim.

Celem wszystkich realizowanych od trzech lat projektów jest ochrona, zachowanie, prezentacja, popularyzacja najstarszego dziedzictwa historycznego i kulturowego państwa oraz kościoła polskiego.

W grudniu 2012 r. Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej zakończyło realizację projektu współfinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Krakowskiej Kapituły Metropolitalnej.

Projekt to pełna konserwacja dwudziestu dokumentów pergaminowych z pieczęciami woskowymi z lat 1274-1647 (należących do najstarszych polskich archiwaliów!) oraz dwóch XII-wiecznych kodeksów. Od początku są trwałe związane z historią Katedry oraz Wzgórza Wawelskiego. Dokumenty wchodzą w skład unikatowego zbioru 1200 najcenniejszych pergaminowych dyplomów rękopiśmiennych. Całość zbioru datowana jest na okres między 1166r. a 1997r. Z kolei pierwszy z wybranych kodeksów to „Epistolare” – XII-wieczna księga liturgiczna zawierająca czytania mszalne, zaczerpnięte z Listów nowotestamentalnych, w układzie zgodnym z rokiem liturgicznym, wykazująca wpływy tradycji rzymskiej, germańskiej i galicyjskiej. Rękopis mógł powstać w Krakowie, o czym świadczy m. in. odniesienie do św. Wacława i wspomniani w księdze śś. Feliks i Adaukt. Drugi z rękopisów to „Carmina” – absolutnie wyjątkowy w polskich zbiorach rękopis z poezjami Klaudiana, związany z nauczaniem w wawelskiej szkole katedralnej. Tradycja mówi, że na tej księdze Jan Długosz uczył łaciny synów Kazimierza Jagiellończyka.

Podsumowaniem projektu jest ekspozycja obiektów po konserwacji w Muzeum Katedralnym na Wawelu. Na pierwszym piętrze, w sali skarbca katedralnego, można oglądać te unikalne rękopisy ze zbiorów Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej.

Celem projektu jest ochrona, zachowanie, prezentacja, popularyzacja najstarszego dziedzictwa historycznego i kulturowego państwa oraz Kościoła polskiego. W ramach realizacji zadania wybrane obiekty poddane zostały pełnej konserwacji. Zawartość i ranga tych archiwaliów przesądza o szczególnym charakterze wszystkich wybranych obiektów – to nieocenione (niekiedy jedyne) źródło dla badaczy historii państwa i Kościoła. Zrealizowany proces konserwacji zatrzyma degradację rękopisów, umożliwi właściwe zabezpieczenie i digitalizację zbioru, a specjalnie zaprojektowane szafy zapewnią optymalne standardy przechowywania.

Projekt to część konsekwentnie realizowanego programu ratowania najstarszych zbiorów przechowywanych w Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu. W ramach kolejnych edycji programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w latach 2011-2012, pełnej konserwacji poddanych zostało już w sumie 76 najbardziej zniszczonych, najstarszych dokumentów pergaminowych oraz dwa wspomniane wyżej XII-wieczne kodeksy rękopiśmienne.

W grudniu 2011 r. Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej zakończyło, trwającą 10 miesięcy, realizację projektu współfinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w ramach programu: „Dziedzictwo kulturowe”) oraz Krakowskiej Kapituły Metropolitalnej.

Projekt to pełna konserwacja pięćdziesięciu sześciu dokumentów pergaminowych z lat 1256-1559. Zbiór pergaminów stanowi najcenniejszą część zasobu Archiwum kapitulnego na Wawelu. Liczy on ponad tysiąc dwieście dyplomów pergaminowych, przechowywanych i strzeżonych nieprzerwanie od średniowiecza przy krakowskiej katedrze. Całość zbioru datowana jest na okres od 1166 do 1997 r. Wystawcami tych dokumentów byli przedstawiciele wszystkich władz społeczeństwa od książąt, królów po papieży, biskupów, kapitułę katedralną i osoby prywatne.

Ze względu na rangę oraz unikatowy charakter dokumentów, ich znaczenie dla historii kraju oraz Kościoła powszechnego, projekt był realizowany pod specjalnym, osobistym patronatem JE Księdza Kardynała Stanisława Dziwisza, Arcybiskupa Metropolity Krakowskiego.

Cel projektu to ochrona, zachowanie, prezentacja, popularyzacja najstarszego dziedzictwa historycznego i kulturowego państwa oraz Kościoła polskiego. W ramach realizacji zadania wybrane (najgorzej zachowane) obiekty poddane zostały pełnej konserwacji. Zakonserwowane dokumenty opisują fakty niesłychanie istotne dla historii Kościoła oraz historii Polski. Zawartość i ranga tych archiwaliów przesądza o szczególnym charakterze całego zbioru – to nieocenione (niekiedy jedyne) źródło dla badaczy historii państwa i Kościoła. Zrealizowany proces konserwacji zatrzyma degradację obiektów.

Archiwum kapitulne na Wawelu należy obecnie do instytucji wyposażonych w odpowiedni magazyn ze specjalnie zaprojektowanymi i wykonanymi szafami na dokumenty oraz sporządzonymi pudłami introligatorskimi osobno dla każdego dyplomu. Stało się to możliwe po podjęciu prac remontowych dzięki zaangażowaniu kapituły krakowskiej, parafii katedralnej i pomocy SKOZK. Natomiast dzięki wsparciu finansowemu MKiDzN wytypowane dokumenty pergaminowe zostały zakonserwowane i powróciły do przygotowanych wcześniej warunków, zapewniających optymalne standardy przechowywania i właściwego zabezpieczania zbioru.

Realizacja projektu pozwoli, w szerszym niż dotąd zakresie, włączyć kościelne zasoby archiwalne w powszechnie dostępny zbiór archiwów narodowych. Jednocześnie przechowywane w Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu bezcenne obiekty będą mogły bez przeszkód (w zakresie ograniczonym przez wymogi konserwatorskie) być udostępniane do wystaw i projektów badawczych.